همه چیز درباره دندان: آناتومی دندان، انواع و نحوه رشد دندان‌های دائمی و شیری

 

آنچه در این مقاله می‌خوانید، پایه‌ای‌ترین مفاهیم در مورد دندان، آناتومی دندان و علم دندانپزشکی است. شناخت آناتومی دندان، اجزای سازنده و عملکرد آن‌ها می‌تواند درک درستی از فرآیندهای دندانپزشکی به ما بدهد و از همه مهم‌تر، در یادگیری نحوه مراقبت از دهان و دندان نیز به ما کمک زیادی می‌کند. در این مقاله با ساختار و آناتومی دندان به زبان ساده، انواع دندان‌ها و عملکردشان، و همچنین معرفی دندان‌های شیری و دائمی و ترتیب رویش آن‌ها آشنا خواهید شد.

📊 جدول خلاصه علمی مقاله: آناتومی و انواع دندان‌ها

🧠 موضوع کلیدی	📌 خلاصه علمی
🦷 اجزای دندان	مینا، عاج، پالپ، سمنتوم، کانال ریشه، گردن، لثه و استخوان آلوئولار
🧱 ویژگی‌های اصلی بافت‌ها	مینا سخت‌ترین، عاج حساس، پالپ عصب‌دار، سمنتوم و لیگامان عامل اتصال به فک
🔢 انواع دندان‌ها	پیش، نیش، پرمولر، مولر؛ هر کدام با شکل، تعداد و عملکرد خاص
👶 دندان‌های شیری	۲۰ عدد، از ۶ ماهگی رشد می‌کنند، تا حدود ۱۲ سالگی می‌افتند
🧒 دندان‌های دائمی	۳۲ عدد، رویش از ۶ سالگی، شامل دندان عقل (مولر سوم)
🪥 اهمیت شناخت آناتومی	کمک به مراقبت بهتر، تشخیص به‌موقع، و درمان مؤثر در دندان‌پزشکی

آشنایی با ساختار و آناتومی دندان

در تصویر زیر بخش‌های مختلف یک دندان به همراه بافت‌های اطراف آن را مشاهده می‌کنید. برای درک بهتر تصویر، می‌توانید به طور خلاصه درباره هر بخش از آناتومی دندان، توضیحاتی در ادامه بخوانید.

مینا (Enamel) قابل مشاهده ترین بخش آناتومی دندان

مینای دندان سخت‌ترین بافت بدن و به رنگ سفید است. این لایه، عاج یا دنتین را می‌پوشاند. چون در مینای دندان سلول زنده‌ای وجود ندارد، نمی‌تواند خودش را ترمیم کند، در نتیجه آسیب‌های وارده به مینای دندان تنها با کمک دندانپزشک (و به شکل تخصصی توسط متخصص ترمیمی و زیبایی دندان) برطرف یا ترمیم می‌شود.

تاج آناتومیکال دندان (Anatomical Crown)

تاج آناتومیکال تنها بخش قابل مشاهده دندان انسان است که از لثه‌ها بیرون آمده. تاج توسط مینای دندان احاطه شده است. زمانی که تاج دندان به شکل جدی آسیب می‌بیند و نیاز به ترمیم گسترده دارد، از روکش دندان که کاملا از نظر ظاهری مشابه تاج دندان طبیعی انسان است برای ترمیم و بازسازی آن استفاده می‌شود.

لثه (Gum یا Gingiva)

لثه نوعی بافت نرم و تقریبا صورتی رنگ است که ریشه‌های دندان را احاطه کرده و از آن‌ها محافظت می‌کند. این بافت همچنین دندان‌هایی که هنوز رشد نکرده اند را نیز محافظت می‌کند.

اتاقک پالپ (Pulp Chamber)

پالپ چمبر یا اتاقک پالپ یک حفره وسیع در قسمت مرکزی، در داخل تاج آناتومیکی است و اندازه آن بزرگتر از حفره پالپ ریشه (کانال ریشه دندان) است. پالپ، بافت نرم دندان است که حاوی اعصاب، رگ‌های خونی و بافت همبند است.

گردن یا طوق دندان (Neck)

گردن دندان ناحیه‌ای از دندان است که در آن تاج آناتومیک به ریشه دندان می‌رسد (یا متصل می‌شود).

عاج (Dentin)

عاج یا دنتین یک لایه بین مینای دندان و سمنتوم است. عاج شامل تعداد زیادی لوله‌های کوچک توخالی کانال مانند است. اگر مینا آسیب ببیند یا تحلیل برود، عاج دندان در معرض آسیب قرار می‌گیرد. این باعث حساسیت و افزایش سایش دندان می‌شود.

استخوان فک یا بخش آلوئولار استخوان فک (Alveolar Bone)

استخوان الوئولار به بخشی از استخوان فک گفته می‌شود که ریشه دندان‌ها را احاطه کرده است.

کانال ریشه دندان (Root Canal)

پالپ نه تنها در داخل تاج دندان، که در داخل ریشه دندان نیز وجود دارد. به مسیر باریک داخل ریشه دندان که حاوی پالپ دندان است کانال ریشه گفته می‌شود.

سمنتوم (Cementum)

 سمنتوم یک بافت همبند سخت است که ریشه دندان را احاطه کرده و به لیگامان پریودنتال متصل می‌شود.

لیگامان پریودنتال (Periodontal Ligament)

 لیگامان پریودنتال بافتی است که از الیافِ بافتِ همبندِ کلاژنی ساخته شده و ریشه دندان را در جای خود ثابت نگه می‌دارد. در واقع دلیل اصلی اتصال دندان به حفره دندانی (محل قرارگیری ریشه دندان در استخوان فک) همین لیگامان‌ها هستند.

شیار لثه‌ای (Gingival sulcus)

شیار لثه به فاصله یا فضای خالی و اندک بین دندان و لثه گفته می‌شود. حتی افرادی که دندان‌های سالمی دارند عموماً این فاصله را دارند. عمق شیار لثه معمولا 1 تا 2 میلی متر است. وقتی این فضا به دلیل التهاب لثه عمیق‌تر می شود، به آن پاکِت پریودنتال یا پاکِت لثه می‌گویند.

بهترین دندان، دندان طبیعی خود شماست!

رویکرد ما در مجموعه دندانپزشکی آرتمان درمان انجام درمان به صورت محافظه کارانه و با حفظ حداکثری نسج دندان طبیعی است. اگر به دنبال درمانی اصولی، طبیعی ومحافظه کارانه هستید، با همین نگاه میزبان شما در آرتمان درمان هستیم.

02166003625 09021216575

آناتومی دندان در نگاه بالینی

در دندان‌پزشکی بالینی، شناخت دقیق ساختارهای دندان و بافت‌های اطراف آن اهمیت بسیار زیادی دارد. اطلاعات آناتومیک به دندان‌پزشک کمک می‌کند تا پوسیدگی‌ها، التهاب لثه، تحلیل ریشه یا آسیب‌های پالپ را به‌درستی تشخیص دهد و درمان‌هایی مانند پر کردن، عصب‌کشی، روکش یا ایمپلنت را با دقت و موفقیت بالاتر انجام دهد. برای مثال، دانستن عمق کانال ریشه و شکل آن برای درمان ریشه ضروری است و آگاهی از ضخامت مینا و عاج، در ترمیم‌های محافظه‌کارانه و زیبایی دندان بسیار کاربرد دارد. همچنین، اطلاعات بالینی درباره موقعیت لثه و استخوان آلوئولار، پایه‌ای برای پیشگیری و درمان بیماری‌های پریودنتال فراهم می‌کند.

اجزای دندان و کاربردهای بالینی 🔍

🦷 بخش دندان	🔍 کاربرد بالینی
✨ مینا	بررسی پوسیدگی و محافظت از ترمیم‌های سطحی
🟡 عاج	تشخیص حساسیت دندان و هدایت ترمیم‌های محافظه‌کارانه
❤️ پالپ	ارزیابی نیاز به درمان ریشه و مدیریت درد و عفونت
🌿 لثه & 🧱 استخوان آلوئولار	بررسی التهاب، پاکت پریودنتال و پشتیبانی ساختاری دندان
🪢 لیگامان پریودنتال	تثبیت دندان و ارزیابی سلامت بافت‌های نگهدارنده

آشنایی با انواع دندان: چند نوع دندان داریم؟

در انسان 4 نوع دندان وجود دارد، دندان‌های پیش، نیش، پرمولر و مولر، 4 نوع دندان هستند که در ادامه هر کدام توضیح داده شده اند.

دندان‌های پیش (به انگلیسی Incisors)

8 دندان پیش وجود دارد که قدامی‌ترین (جلویی‌ترین) دندان‌ها در هر قوس فکی هستند. به این دندان‌ها ثنایا نیز گفته می‌شود. آن‌ها، بین دندان‌های نیش قرار دارند و وظیفه اصلی‌شان کمک به قطعه قطعه کردن یا برش مواد غذایی است. دو دندان پیش موجود در دو طرف خط میانی به عنوان دندان‌های پیش یا ثنایای مرکزی شناخته می‌شوند. دو دندان مجاور دندان‌های ثنایای مرکزی نیز، به عنوان دندان پیش جانبی یا ثنایای کناری شناخته می‌شوند. دندان‌های پیش به طور کلی، تنها یک ریشه و یک لبه تیز برشی دارند.

دندان‌های‌ نیش (به انگلیسی Canines)

4 دندان نیش در قوس فکی وجود دارد که 2 عدد آن‌ها در فک پایین دو 2 عدد دیگر در فک بالا قرار دارند. دندان‌های نیش کنار دندان‌های پیش قرار دارند. وظیفه آن‌ها پاره‌کردن غذاست. این دندان‌ها یک نوک تیز و یک ریشه بلند دارند. در واقع بلندترین ریشه بین دندان‌ها را دارند.

دندان‌های پرمولر (به انگلیسی Premolars)

پرمولرها همان دندان‌های آسیاب کوچک‌اند. انسان ۸ پرمولر دارد؛ در هر فک ۴ عدد، و در هر طرف ۲ عدد. این دندان‌ها، پشت دندان‌های نیش و جلوی دندان‌های آسیای بزرگ قرار دارند. دندان پرمولر اولِ فک بالا دارای دو ریشه است و پرمولر‌های دوم فک بالا دارای تنها یک ریشه هستند. در دندان‌های شیری هیچ دندان پرمولر یا آسیای کوچکی وجود ندارد.

دندان‌های مولر (در انگلیسی Molars)

خلفی‌ترین دندان‌ها در قوس فکی انسان، دندان‌های مولر یا آسیاب یا آسیا هستند. آن‌ها دارای سطوح وسیع‌ و شیبدار‌تری با 4 تا 5 لبه هستند. دندان‌های آسیاب برای خرد کردن غذا طراحی شده‌اند.

دندان‌های مولر فک پایین، معمولاً 2 ریشه دارند. دندان‌های مولر فک بالا (که در پشت پرمولر دوم قرار دارند) به طور معمول 3 ریشه دارند.

از آنجا که آخرین دندان‌هایی که در انسان رشد می‌کنند و در می‌آیند، دندان‌های آسیای بزرگ سوم هستند و سن رویش آن‌ها در دوره بلوغ و بعد از آن است، به آن‌ها دندان عقل نیز گفته می‌شود. به عبارتی، دندان عقل، آخرین دندان آسیای بزرگ است.

دندان های شیری: درآمدن اولین دندا‌ن‌ها، تا زمان افتادن آخرین دندان

در انسان دو دسته دندان وجود دارد. که هر کدام در یک دوره سنی رشد می‌کنند. به اولین دندان‌های انسان که در سن حدود 6 ماهگی رشد کرده و در می‌آیند و  در حدود 7 تا 12 سالگی نیز در قوس فکی وجود دارند، دندان شیری گفته می‌شود. این دندان‌ها 20 عدد هستند که 10 عدد از آن‌ها در فک بالا و 10 عدد دیگر در فک پایین قرار دارند.

 به طور معمول، دو دندانی که زودتر از همه در می‌آیند دندان‌های پیش مرکزی در فک پایین هستند. به طور ساده‌تر دو دندان جلویی در مرکز فک پایین زودتر در می‌آیند و پس از آن 4 دندان جلویی فک بالا رویش می‌یابند.

بعد از این، سایر دندان‌ها به آرامی شروع به بیرون آمدن از لثه می‌کنند. دندان‌های شیری معمولاً به‌صورت جفتی در هر فک رشد می‌کنند. مجموعه کامل آن‌ها بین ۲ تا ۳ سالگی کامل می‌شود و تا ۶ یا ۷ سالگی باقی می‌ماند.

حقایقی درباره دندان های شیری کودکان

• یک قانون در خصوص در آمدن دندان های  شیری کودکان وجود دارد و آن قانون این است که تقریبا در طول هر 6 ماه 4 دندان شیری رشد می‌کنند.
• دختربچه‌ها زودتر از پسربچه ها دندان در می‌آروند
• دندان های فک پایین معمولا زودتر از دندان های فک بالا در می آیند.
• دندان های طرفی به صورت جفت رشد می‌کنند.
• اندازه دندان های شیری کوچکتر از دندان های دائمی است و رنگ آن ها سفیدتر است.
• تا سن 2 یا 3 سالگی تمام دندان های شیری کودک باید در آمده باشند.
• بین سنین 6 تا 12 سالگی ، مخلوطی از دندان های شیری و دندان های دائمی در دهان حضور دارند.

🦷 نمودار رشد و رویش دندان‌ها (شیری و دائمی)

نوع دندان	دوره شیری	دوره دائمی	نکات کلیدی
دندان‌های پیش	6–24 ماهگی	6–8 سالگی	دندان‌های پیش مرکزی ابتدا رشد می‌کنند
دندان‌های نیش	16–24 ماهگی	9–12 سالگی	نوک تیز و بلندترین ریشه‌ها را دارند
آسیای کوچک / پرمولر	ندارد	10–12 سالگی	جایگزین آسیای کوچک شیری می‌شوند
آسیای بزرگ / مولر	12–36 ماهگی (شیری)	6–21 سالگی (دائمی)	آخرین دندان‌های دائمی، دندان عقل، 17–21 سالگی
کل دندان‌ها	6 ماهگی تا 3 سالگی	–	مجموعه کامل دندان‌های شیری تا سن 3 سالگی رشد می‌کند
کل دندان‌ها	–	6 سالگی تا 21 سالگی	شامل دندان عقل؛ دندان‌های دائمی جایگزین دندان‌های شیری می‌شوند

دندان های دائمی: تعداد، نحوه و ترتیب در آمدن آنها

اگر نگاهی به تصویر زیر بیندازید، متوجه می‌شوید که دندان های دائمی به همان روش و  ترتیبی که دندان های شیری در آمده‌اند رشد می‌کنند. ابتدا دندان‌های پیش پایین، سپس دندان‌های پیش بالا و سپس نیش، پره مولر و در نهایت آسیاب‌های بزرگ به صورت جفتی در خواهند آمد. با رشد دندان های دائمی، به دندان های شیری فشار وارد شده و بعد از لق شدن می‌افتند.

بیشتر کودکان با شروع سن مدرسه  (از حدود 6 یا 7 سالگی) شروع به از دست دادن دندان های شیری می‌کنند و اکثر دندان های دائمی آنها تا سن 12 یا 13 سالگی به طور کامل روی می‌یابند. تا این سن، کودکان باید تمام دندان های پیش، نیش، آسیای کوچک و 8 آسیای بزرگ را داشته باشند. 4 دندان عقل نیز در سن17 تا 21 سالگی در می‌آیند. در برخی افراد، دندان عقل ممکن است بیرون نزند و به صورت نهفته و نیمه نهفته باقی بماند. در این حالت، گاهی نیاز به کشیدن یا درمان ارتودنسی وجود دارد.

✅نتیجه‌گیری: اهمیت دانش آناتومی دندان در بهبود فرآیند درمان دندانپزشکی

مراقبت از سلامت دهان و دندان، نیازمند درک درست از آناتومی دندان، آشنایی با نوع و عملکرد آن‌ها، و پیگیری به‌موقع مراحل درمانی است. شناخت اجزای دندان و تفاوت میان دندان‌های شیری و دائمی، به ما کمک می‌کند تا آگاهانه‌تر با تغییرات دهان مواجه شویم و با انتخاب راهکارهای مناسب، از آسیب‌ها پیشگیری کنیم. موفقیت در درمان‌های دندان‌پزشکی، زمانی کامل می‌شود که همراهی علمی، دلسوزانه و مداوم در تمام مراحل وجود داشته باشد. اگر به دنبال مرکزی هستید که در تمام مراحل درمان — از نخستین جلسه مشاوره تا پایان مسیر — بر این اصول تکیه داشته باشد، در آرتمان درمان آماده‌ایم با همین نگاه از شما میزبانی کنیم.

❓پرسش‌های متداول در حوزه دندان و دندانپزشکی